به دليل كاربرد زياد رنگدانه دي اكسيد تيتانيم در صنايع رنگ كشور، سالانه مقاديري ارز صرف واردات اين ماده مي شود. همچنين رشد صنايع هوايي – نظامي ايران به زودي باعث استفاده از فلز تيتانيم خواهد شد. بنابراين با توجه به سياستهاي خودكفايي و عدم وابستگي، فعاليتهاي مستمر در مورد اكتشاف كانسارهاي تيتانيم دار آغاز گشته و منطقه كهنوج از نقاط اميد بخش جهت رفع نيازهاي مملكت به اين ماده معدني شناخته شده است.
به اين منظور دفتر تحقيقات و پژوهشهاي علمي وزارت معادن و فلزات در سال 1367 قراردادي با مؤسسه تحقيقات و كاربرد مواد معدني ايران منعقد كرد. اين قرارداد مشتمل بر سه مرحله جمع آوري اطلاعات در مورد كاربردهاي ايلمنيت در صنعت و روشهاي آرايش و فرآوري آن، نمونه برداري نمايانگر، آماده سازي و بررسيهاي كاني شناسي و خردايش تجزيه سرندي و تعيين درجه آزادي و انجام آزمايشهاي مختلف كانه آرائي و ارائه فلوشيت مقدماتي براي كانه آرائي است. اين گزارش نتيجه مطالعات مرحله اول است. در اين گزارش به دليل رابطه تنگاتنگ ايلمنيت با ديگر كانيهاي تيتانيم، تمام كانيها بررسي و روشهاي فرآوري و كاربرد و آمار آنها نيز ارائه شده است.
فصل دوم-زمين شناسي كانسار هاي تيتانيم دار 2-1-كليات 17 2-2-ذخاير ماگمايي 19 2-3-كانسار هاي پلاسري تيتانيم 20 2-4- كانسار هاي ناشي از هوا زدگي 24 2-5-كانسار هاي رسوبي ـ آتشفشاني 24 2-6- كانسارهاي با منشاء دگرگوني 28 فصل سوم- ذخاير احتمالي ايران 3-1-كليات 29 3-2-كاني سازي در ناحيه ساغند ـ زريگان 29 3-3- كاني سازي تيتانومنيتيت در جنوب سيخورلن 30 3-4-نهشته هاي ناحيه گيلان 31 3-5-نهشته هاي ناحيه مازندران 33 3-6-كانسار ايلمنيت كهنوج 34
فصل چهارم-تيتانيوم و تركيبات آن 4-1-تيتانيم 35 4-2-آلياژ هاي تيتانيوم 36 4-3-كاربرد فلز تيتانيم و آلياژ هاي تيتانيوم 37 4-4- تركيبات تيتانيوم و كاربرد آنها 38 4-4-1- تركيبات هيدروژن دار تيتانيوم 38 4-4-2- تركيبات بر دار تيتانيوم 39 4-4-3- تركيبات كربن دار تيتانيوم 39 4-4-4-تركيبات نيتروژن دار تيتانيوم 39 4-4-5- تيتاناتها 40 4-4-6- تركيبات هالوژنه تيتانيوم دار 41 4-4-7- تركيبات ديگر تيتانيوم 42 4-5- تهيه فلز تيتانيوم 42 4-5-1- فرايند يديد 43 4-5-2- فرايند توليد تياتنيوم الكتروليتي 43 4-5-3- روش كرول 44 4-5-4- فرايند هانتر 44 4-6- بازار جهاني فلز تيتانيوم 45 فصل پنجم- دي اكسيد تيتانيوم 5-1-كليات 50 5-2-دي اكسيد تيتانيوم به عنوان رنگدانه 50 5-3-ديگر كاربردهاي دي اكسيد تيتانيوم 55 5-4-توليد دي اكسيد تيتانيوم 58 5-5-فرايند هاي مختلف تهيه دي اكسيد تيانيوم 59 5-5-1- فرايند سولفات 62 5-5-2- فرايند كلريد 65 5-5-3- فرايند فلوئوريد 68 5-6- واردات كشور 72 فصل ششم ـ پر عيار سازي ايلمنيت 6-1-كليات 74 6-2- ذوب در كوره هاي الكتريكي 74 6-2-1- بازار سرباره غني از دي اكسيد تيتانيوم 6-3- اسيد شويي ايمنيت 76 6-3-1- اسيد شويي با اسيد سولفوريك 76 6-3-2- اسيد شويي با اسيد هيدرو كلريك 78 6-4- احياء مستقيم كانسنگ و جدا سازي آهن 78 فصل هفتم ـ روشهاي متداول كانه آرايي 7-1- كانسار هاي اوليه 84 7-2-كانسارهاي ثانويه 89 7-2-1- واحد هاي مرحله اول آرايش 91 7-2-2- مراحل ثانويه 101 7-2-3- واحدهاي آرايش بعضي از كانسارهاي ماسه اي در دنيا 105 7-3-سابقه بررسي هاي كانه آرايي كانسنگ كهنوج 112 منابع و ماخذ 116
فهرست اشكال شكل 1-1: نمايي از تك بلور ايلمنيت 3 شكل 1-2 :كارت مشخصات پراش اشعه ايكس كاني ايلمنيت در استاندارد امريكا 5 شكل 1-3: نمايي از تك بلور روتيل 8 شكل 1-4 : كارت مشخصات پراش اشعه ايكس كاني روتيل تهيه شده توسط اداره استاندارد امريكا 10 شكل 1-5 : شكل بلورين آناتاز 11 شكل 1-6 : كارت استاندارد مشخصات آتاناز براي مطالعه پراش اشعه ايكس 12 شكل 1-7: فازها دي سيستم سه گانه FeO-Fe2O3-TiO2 14 شكل 1-8 : بلورهاي اسفن 14 شكل 1-9 : بلور پرووسكيت 15 شكل 3-1 : نقشه پي جوييهاي اكتشافي كانيهاي تيتانيم در سراسر ايران 30 شكل4-1 : نمايي شماتيك از واحد صنعتي توليد فلز تيتانيم در هند 47 شكل 5-1 : روند ظرفيت و تقاضاي جهاني دي اكسيد تيتانيم طي سالهاي 92-1980 59 شكل 5-2 : ماده خام اوليه براي فرايندهاي سولفات و كلريد 61 شكل 5-3: مراحل مختلف فرايند سولفات با ماده اوليه ايلمنيت و سرباره غني از تيتانيم 64 شكل 5-4 : مراحل مختلف فرايند كلريد به طور بسيار مختصر 68 شكل 5-5 : مراحل مختلف فرايند فلوئوريد 70 شكل 5-6 : روند و ارزش رنگدانه دي اكسيد تيتانيم 73 شكل 6-1: فرايند مورفيورس 80 شكل 6-2 : فرايند ايشي ها را 80 شكل 6-3 : فرايند مورد استفاده در شركت تيتانيم غرب 81 شكل 7-1 : فلوشيت آرايش معدن تاهاووسد 87 شكل 7-2 : فلوشيت آرايش كانسنگ كانسار تلنس نروژ 88 شكل 7-3: فلوشيست تركيب ميز ها در آرايش اوليه ماسه ها 92 شكل 7-4: فلوشيست تركيب مارپيچها در آرايش اوليه ماسه ها 93 شكل 7-5: فلوشيست تركيب ناوهادر آرايش اوليه ماسه ها 94 شكل 7-6: آرايش ستاره ناو يورك در مراحل اول تغليظ 95 شكلهاي 7-7 تا 7-11 : فلوشيستهاي متداول كانه آرايي مطرح 100-96 شكل 7-12 : فلوشيت عمومي براي تركيب جداكننده هاي الكترواستاتيكي و مغناطيسي 103 شكل 7-13 : فلوشيت مرحله ثانويه آرايش كانسارهاي ماسه اي 104 شكل 7-14: فلو شيست واحدهاي مربوط به كانسار مانا والاكوريچي 108 شكل 7-15: مراحل جدايش ثقلي مربوط به آرايش كانسنگ كانسار تريل ريج 109 شكل 7-16: بخشهاي عمده فر آوري در كانسار ريچارد بي 110 شكل 7-17: فلو شيست مسير مراحل ثانويه آرايش در كانسار ريچارد بي 110 شكل 7-18: فلو شيست واحدها ي آرايش تر كانسار شركت روتيل ساحلي 114 شكل7-19: فلو شيست واحد آرايش خشك كانسار شركت روتيل ساحلي 114 شكل 7-20: فلوشيست روسي جهت كنستانتره نهايي ايلمنيت 119 شكل 7-21 :دياگرام واحد سنگ شكني 128
فهرست جداول
جدول 1-1: تركيب شيميايي كنسانتره ايلمنيت بعضي كانسارهاي دنيا 2 جدول 1-2 : تركيب شيميايي كنستانتره لوكوكسن كانسار كيلون 7 جدول 1-3 : تركيب شيميايي كنستانتره روتيل 8 جدول 1-4 : تركيب كانيهاي حاوي عنصر تيتانيم 16 جدول 2-1: ميانگين درصد وزني تيتانيم در سنگهاي تشكيل دهنده ليتوسفر 17 جدول 2-2: طبقه بندي كانسارهاي تيتانيم دار در گزارش اكتشافات تفصيلي منطقه كهنوج 18 جدول 2-3 : طبقه بندي اسميرنوف 19 جدول 2-4 : كانسارهاي ماگمايي تامين كننده كانيهاي تيتانيم در دنيا 21 جدول 2-5 : منابع بالقوه كانسارهاي ماگمايي تيتانيم 22 جدول 2-6 : كانسارهاي پلاسري تأمين كننده كانيهاي تيتانيم در دنيا -2625 جدول 2-7 : منابع بالقوه پلاسري تأمين كننده كانيهاي تيتانيم در دنيا 27 جدول 4-1 : مشخصات فيزيكي و شيميايي تيتانيم اسفنجي شكل يا دانه اي 47 جدول 4-2 : توليد جهاني فلز تيتانيم به صورت اسفنج در سالهاي 1983-1984 48 جدول 4-3 : قيمت فلز تيتانيم اسفنجي شكل در سالهاي 1970 تا 1983 49 جدول 5-1 : مقايسه خواص رنگدانه ها 51 جدول 5-2 : مشخصات رنگدانه هاي شاخص دي اكسيد تيتانيم52 جدول 5-3 : مشخصات رنگدانه ها در صنايع مختلف 55 جدول 5-4 : كاربرد رنگدانه دي اكسيد تيتانيم در امريكا ، اروپاي غربي و ژاپن 56 جدول 5-5 : آمار مصرف رنگدانه در صنايع مختلف بعضي كشورها بر حسب هزار تن 56 جدول 5-6 : قيمت رنگدانه دي اكسيد تيتانيم در سالهاي 1983 – 1970 (بر حسب دلار بر كيلوگرم) 57 جدول 5-7 : ظرفيت عمده توليد كنندگان دي اكسيد تيتانيم در جهان در سال 1986 60 جدول 5-8 : مواد مورد نياز جهت توليد يك تن دي اكسيد تيتانيم با روش سولفات 62 جدول 5-9 : مواد مورد نياز براي توليد يك تن دي اكسيد تيتانيم با روش كلريد 66 جدول 5-10 : توليد دي اكسيد تيتانيم به روشهاي مختلف در سال 1983 بر حسب تن 71 جدول 5-11 : آمار واردات سالهاي 65- 1352 72 جدول 6-1 : تركيب شيميايي با ورودي و خروجي از واحد توليد سرباره سورل 75 جدول 6-2: توليد جهاني سرباره غني از دي اكسيد تيتانيم در سالهاي 1984-1978 برحسب تن 77 جدول 6-3: قيمت سرباره غني از دي اكسيد تيتانيم در بازار جهاني بر حسب دلار بر تن 77 جدول 6-4 : قيمت روتيل مصنوعي در سالهاي 1980-1984 بر حسب دلار بر تن 83